Wydane po raz pierwszy w 1957 roku Działa Nawarony niewątpliwie stanowią klasykę literatury sensacyjnej. Na tylnej okładce książki zamieszczono informacje o autorze, który swego czasu cieszył się uznaniem oraz popularnością, także w Polsce. Dziś wydaje się, niestety, zapomniany. Alistair MacLean to szkocki pisarz, który po wybuchu II wojny światowej wstąpił do brytyjskiej marynarki wojennej. Doświadczenia ze służby posłużyły mu jako inspiracja do stworzenia powieści, w której przygody fikcyjnych bohaterów rozgrywają się na tle wydarzeń wojennych.
Akcja została osadzona w realiach II wojny światowej. Główny wątek powieści to misja sabotażowa. Alianci mają jeden cel: zniszczyć potężne niemieckie działa blokujące ewakuację wojsk z Nawarony – fikcyjnej wyspy u wybrzeży Turcji. W tym celu wysyłają pięciu najlepszych ludzi na misję, której powodzenie graniczy z cudem. Kapitan Jensen, oficer brytyjskiego wywiadu, wybiera specjalistów w różnych dziedzinach.
Bohaterowie
Dowódcą grupy jest kapitan Keith Mallory – nowozelandzki alpinista, znany ze swoich umiejętności w całej Europie. Po wybuchu wojny został partyzantem i wsławił się w walkach na Krecie, zyskując reputację człowieka niezniszczalnego. Odwaga, spryt i umiejętność przetrwania w ekstremalnych warunkach to cechy, które sprawiają, że Mallory idealnie nadaje się na lidera wyprawy.
Towarzyszy mu grecki pułkownik, Andrea Stavros – milczący i śmiertelnie skuteczny wojownik. Mallory i Andrea poznali się już podczas wcześniejszych operacji wojskowych na Bałkanach. Mallory, jako agent alianckich sił specjalnych, już w tamtym czasie działał w brytyjskim wywiadzie. Andrea był wówczas greckim oficerem oraz członkiem ruchu oporu, znanym ze swoich zdolności bojowych.
Do zespołu przydzielony został także „Dusty” Miller – cyniczny ekspert od materiałów wybuchowych. Amerykanin w randze kaprala uważany jest przez służbę wywiadowczą za najlepszego sabotażystę w południowej Europie. Mężczyzna urodził się w Kalifornii, a przezwisko „Dusty” zawdzięcza awersji do „porządku i połysku”. Uprzednio imał się rozmaitych zajęć. Pracował jako górnik w kopalni srebra w stanie Newada, budował tunele w Kanadzie oraz gasił pożary szybów naftowych w różnych krajach świata. Jedna z jego babek na przełomie stulecia mieszkała w Warszawie, toteż gdy Hitler zaatakował Polskę, Miller wkręcił się do brytyjskiego lotnictwa. Jego przygód było znacznie więcej niż można tu przytoczyć.
Kolejnym członkiem zespołu jest Casey Brown – podoficer marynarki wojennej, telegrafista i przede wszystkim mechanik z zamiłowaniem. Został wyznaczony przez kapitana Jensena na mechanika kutra. Spoczął na nim również obowiązek utrzymywania łączności radiowej z dowództwem w Kairze.
Na końcu, w grupie znalazł się także Andy Stevens – porucznik z Marynarki Królewskiej, który tak jak Mallory jest alpinistą i ma na swoim koncie kilka osiągnięć w tej dziedzinie. Co ważne, Stevens posługuje się biegle zarówno starożytną, jak i współczesną greką. Niestety cierpi on również na napady panicznego lęku. Wątpliwości wzbudza też jego młody wiek. Podczas wyprawy Andy jest odpowiedzialny za prowadzenie statku.
Problematyka i narracja
Zniszczenie dział blokujących alianckie operacje nie jest prostym zadaniem. Wehrmacht zadbał bowiem o to, aby umiejscowić je w wyjątkowo niedostępnym miejscu – wysoko na litej skale wznoszącej się nad zatoką wyspy. Można się tam dostać tylko poprzez korytarze pilnie strzeżonej fortecy. Bezpośredni atak jest niemożliwy. Operacja musi być więc przeprowadzona w tajemnicy. Wyzwanie stanowi także samo dotarcie się do fortecy. Wśród osób zaangażowanych w misję pojawia się zdrajca, który przekazuje Niemcom informacje o planowanej akcji. We wrogu budzi się czujność, a sytuacja staje się niebezpieczna.
Działa Nawarony to powieść, w której tempo akcji nie zwalnia ani na chwilę. To historia, która łączy w sobie cechy kilku odmian literatury sensacyjnej. Fabuła jest typowa dla powieści przygodowej. Po pokonaniu jednej przeszkody bohaterowie muszą natychmiast zmierzyć się z kolejnym, często jeszcze większym wyzwaniem. MacLean już od pierwszej strony rzuca czytelnika w wir wydarzeń. Z każdym kolejnym rozdziałem pojawiają się nowe niebezpieczeństwa. Bohaterowie muszą stawić czoła trudnym warunkom pogodowym i pokonać górzysty teren w bardzo krótkim czasie.
Autor posługuje się narracją trzecioosobową, jednak pozwala czytelnikowi zajrzeć do psychiki bohaterów, przedstawiając wydarzenia z różnych perspektyw. W książce pojawiają się także wątki charakterystyczne dla powieści szpiegowskiej. Bohaterowie muszą działać w tajemnicy i knuć intrygi, by przechytrzyć wrogów. Pomimo tego gatunkowego chaosu powieść zachowuje spójność i do samego końca trzyma w napięciu.
Mocne i słabe strony
Chociaż Działa Nawarony powstały w połowie XX wieku, książka zachowuje atrakcyjność nawet dla współczesnego odbiorcy. Przyczyna się do tego uniwersalność fabuły – struktura powieści przygodowej nie zmieniła się znacząco na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Do mocnych stron publikacji z pewnością zaliczyć można dynamiczną narrację pełną nieoczekiwanych zwrotów akcji. MacLean zadbał również o zbudowanie silnych, charakterystycznych postaci, wplatając w ich opisy elementy psychologiczne.
Dzięki realistycznym obrazom i szczegółom wojennym łatwo zanurzyć się w świecie wykreowanym przez autora. Bohaterowie wymieniają nazwy samolotów wykorzystywanych podczas wojny oraz realne lokalizacje walk. Książka została również opatrzona mapami wyspy oraz zatoki wraz ze znajdującą się przy niej fortecą. Jest to zabieg często stosowany w powieściach przygodowych. Dzięki niemu czytelnik może lepiej wyobrazić sobie teren, po którym poruszają się fikcyjne postaci. Jest też w stanie śledzić trasę ich podróży na mapie.
Pomimo wielu zalet powieść MacLeana ma też słabsze punkty. Portrety psychologiczne postaci, choć bardzo charakterystyczne, momentami zostały spłycone. Z kolei uniwersalność fabuły wyklucza jej oryginalność – zastosowane rozwiązania fabularne są schematyczne i dość przewidywalne. Niektóre techniczne aspekty mogą również wydawać się naciągane. Jednym z nich jest absurdalnie mała ilość snu bohaterów na przestrzeni całej historii.
Wrażenia z lektury
Wartka akcja sprawiła, że książka błyskawicznie mnie pochłonęła, sprawiając, że wiele razy nie mogłam oderwać się od lektury. Działa Nawarony to jedna z najbardziej ekscytujących powieści przygodowych, jakie miałam okazje przeczytać. Polecam tę pozycję w szczególności fanom dynamicznej akcji, którzy szybko nudzą się rozległymi opisami otoczenia oraz wszystkim tym, którzy pragną zgłębić sposób działania ludzkiej psychiki w obliczu ekstremalnych wydarzeń.
Fot. nagłówka: Maria Stanisławska/ Gazeta Kongresy.
O autorze
Studiuję twórcze pisanie i edytorstwo na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Uwielbiam sztukę filmową, literaturę oraz długie spacery 🙂