W Poniedziałek Wielkanocny Anno Domini 2025 zmarł papież Franciszek. Był pierwszym biskupem Rzymu, który pochodził z Ameryki Południowej. Sam załatwiał swoje sprawy, odwiedzał ubogich, mianował kobiety na ważne funkcje. Kim był i jaką pozostawił po sobie spuściznę? Co stanie się teraz?
Sede vacante
Papież Franciszek zmarł o 7:35, 21 kwietnia 2025 roku w Domu Świętej Marty. Bezpośrednią przyczyną śmierci był udar. Dwie godziny później świat powiadomił o tym kardynał Kevin Joseph Farrell. Dzień wcześniej Franciszek pojawił się na balkonie Bazyliki Świętego Piotra, aby udzielić błogosławieństwa „Urbi et orbi” (miastu i światu). Był jednak niezwykle osłabiony, a orędzie odczytał za niego mistrz ceremonii.
Papież na początku marca opuścił poliklinikę Gemelli, w której przebywał od 14 lutego 2025 roku. U papieża zdiagnozowano obustronne zapalenie płuc, co było szczególnie niebezpieczne, ponieważ już od młodości miał problemy pulmonologiczne. Lekarze twierdzili później, że Ojciec Święty był w stanie krytycznym i prawie otarł się o śmierć, jednak 6 marca opuścił szpital.
Pogrzeb papieża odbędzie się 26 kwietnia. Papież jeszcze za życia podjął decyzję, że chce być pochowany nie w grotach watykańskich pod Bazyliką Świętego Piotra, ale w Bazylice Matki Boskiej Większej. Modlił się tam przed i po każdej podróży, mówiąc że z Maryją łączy go szczególna więź.
Konklawe zwoływane jest w ciągu 15-20 dni od pogrzebu papieża. Oznacza to, że następca Franciszka zostanie wyłoniony najwcześniej w połowie maja. Do czasu wyboru nowego papieża, w państwie nie zostaną dokonane żadne zmiany. Panuje stan „sede vacante”, czyli dosłownie: „tron jest pusty”.
Papieża wybiera kolegium elektorskie, głosujące za zamkniętymi drzwiami Kaplicy Sykstyńskiej. Obecnie kardynałów elektorów jest 135 i reprezentują oni wszystkie kontynenty, z czego większość pochodzi spoza Europy. Komentatorzy wskazują, że zmarły papież mianował ponad setkę z obecnych elektorów, co może zwiastować kontynuację reformatorskiego kursu Franciszka.
Wśród kolegium elektorskiego znajdzie się prawdopodobnie czterech Polaków: kard. Kazimierz Nycz, kard. Konrad Krajewski, kard. Grzegorz Ryś i kard. Stanisław Ryłko. Spośród duchownych znad Wisły faworytem wydaje się jałmużnik papieski, kardynał Konrad Krajewski. Jednak należy pamiętać, że za zamkniętymi drzwiami Kaplicy Sykstyńskiej może wydarzyć się wiele.
Bergoglio — Franciszek
Jorge Mario Bergoglio urodził się 17 grudnia 1936 r., w biednej dzielnicy Buenos Aires. Jego ojciec przybył do Argentyny w 1929 r., uciekając przed reżimem Benito Mussoliniego. Jorge ukończył technikum chemiczne, a w wieku 21 lat wstąpił seminarium. Rok później przystąpił do Towarzystwa Jezusowego, zwanego potocznie zakonem jezuitów. 13 grudnia 1969 przyjął święcenia kapłańskie, wieczystą profesję złożył zaś cztery lata później. Przez ten czas wykładał na argentyńskich seminariach.
Po ślubach wieczystych był mistrzem nowicjatu i wykładowcą teologii w seminarium San Miguel. W latach 1973–1979 pełnił funkcję prowincjała (głównego przełożonego regionu) jezuitów w Argentynie, zyskując opinię „głowy argentyńskiego Kościoła”. Z tym okresem wiążą się kontrowersje, związane z domniemaną współpracą Bergoglio z juntą. Wojskowi, na czele z generałem Jorge Videli, w 1976 r. przeprowadzili zamach stanu i wprowadzili terror państwowy. Działania władzy skierowane były głównie przeciwko ruchom lewicowym i zwolennikom byłego prezydenta Juana Perona. Bergoglio był wtedy, jak już wspomniano, prowincjałem jezuitów.
W 1992 r. papież Jan Paweł II ustanowił go biskupem pomocniczym Buenos Aires, a w 2001 r. wyniósł do godności kardynalskiej. W czasie konklawe po śmierci papieża Polaka Jorge Bergoglio był wymieniany jako papabile, czyli prawdopodobny papież. Miał być wtedy bardzo poważnym rywalem dla Josepha Ratzingera, późniejszego Benedykta XVI.
W grudniu 2011 r., w związku z ukończeniem 75 lat, złożył rezygnację z obowiązków arcybiskupa. Papież Benedykt XVI jednak zlecił mu dalsze sprawowanie urzędu. Pełnił tę funkcję przez następne dwa lata, do czasu aż został wybrany głową Kościoła Katolickiego.
Franciszek — papież rewolucji?
Wieczorem 13 marca 2013 r. nad Kaplicą Sykstyńską w Watykanie uniósł się biały dym. Jorge Mario Bergoglio został wybrany w piątym głosowaniu na 266 biskupa Rzymu. Był kolejnym papieżem niepochodzącym z Włoch, a nawet z Europy, co podkreślił już w swoim pierwszym wystąpieniu. Wiernych przywitał słowami „Fratelli, sorelle, buonasera” („Bracia, siostry, dobry wieczór”).
Papieskie imię Bergoglio miało być nawiązaniem do św. Franciszka z Asyżu, patrona m.in. ubogich, więźniów czy ekologów. Papież położył w swoim pontyfikacie nacisk właśnie na te pomijane dotąd grupy społeczne. Jako biskup Rzymu rozpoczął masowy ruch przywracania głosu zmarginalizowanym. Głosił, że Kościół powinien być wspólnotą otwartą, przyjmującą wszystkich, chcących być blisko Boga. Mówił o bezdomnych, chorych na AIDS, HIV czy zespół Downa. Dążył do większego poszanowania społeczności LGBT+ w Kościele. Ważnym elementem jego nauczania była troska o Ziemię. Temu tematowi poświęcił swoją encyklikę „Laudato Si’” (z wł. – Pochwalony bądź). Zwracał w niej uwagę, że ludzkość powinna bardziej troszczyć się o nasz wspólny dom. Jednocześnie podkreślał, że narastające konflikty i pogłębiające się nierówności społeczne będą miały swoje źródła w kryzysie klimatycznym i wyczerpywaniu się zasobów.
„[Ziemia] protestuje z powodu zła, jakie jej wyrządzamy nieodpowiedzialnym wykorzystywaniem i rabunkową eksploatacją dóbr, które Bóg w niej umieścił. Dorastaliśmy myśląc, że jesteśmy jej właścicielami i rządcami uprawnionymi do jej ograbienia”.
Encyklika Laudato Si’ z 24 maja 2015, papież Franciszek
Także w samym podejściu do papiestwa Franciszek odszedł od wielu reguł i zwyczajów. Jego Pierścień Rybaka (symbol biskupa Rzymu) był jedynie pozłacany, a nie złoty jak za poprzednich pontyfikatów. Na swoje pierwsze wystąpienie nie założył odświętnego, zimowego mucetu. Odmówił mieszkania w apartamentach papieskich w Pałacu Apostolskim. Zamiast tego żył w Domu Świętej Marty, a po Watykanie poruszał się klasycznym czarnym samochodem Żandarmerii Watykańskiej. Miał również telefonować sam w różnych sprawach, nie prosząc o to swojego sekretarza. Na marginesie warto wspomnieć, że to właśnie od tej sceny rozpoczyna się film „Dwóch papieży”.
Szpital polowy Franciszka
W nauczaniu zmarłego papieża można wyodrębnić kilka najważniejszych myśli: wspólnota, Ziemia i otwartość.
„Papież migrantów” czy „papież ekolog” – tak nazywano niejednokrotnie zmarłego biskupa Rzymu. Symbolicznym gestem był wybór Lampedusy jako miejsca swojej pierwszej podróży apostolskiej. Włoska wyspa była często pierwszym miejscem, do którego dobijały łodzie migrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki. To właśnie tam papież krytykował „logikę obojętności” współczesnego świata.
W kontrze do tego Franciszek nawoływał do budowy „kultury spotkania” oraz włączania do wspólnoty tych osób i społeczności, które dotąd stały na uboczu świata. Odwiedzał chorych i bezdomnych, którzy za jego pontyfikatu znaleźli w Watykanie przyjazne miejsce. Kościół powinien być „szpitalem polowym, Kościołem ubogich i dla ubogich” – mówił. W czasie swojego kazania, skierowanego do młodych kleryków, podkreślał, że boli go widok duchownych w najnowszych samochodach. Zamiast tego zaznaczał, że księża powinni najpierw pomyśleć o biednych i słabych, do których posyła ich Pan.
Obecność świeckich w Kościele była kolejnym ważnym elementem nauczania Franciszka. W 2021 r. ogłosił on zwołanie synodu powszechnego. Synodalność to idea udziału wszystkich wiernych w życiu Kościoła. Do tej pory najważniejsze decyzje podejmowane były wyłącznie wśród hierarchów kościelnych. Papież Franciszek w kazaniu na zakończenie synodu podkreślił, że synodalność „potrzebuje, aby dzieleniu się słowem towarzyszyły czyny”. Poza synodem ważnym znakiem zmian była zwiększająca się liczba kobiet na wysokich stanowiskach kościelnych. Włoszka Raffaella Petrini od 1 marca 2025 pełni rolę Przewodniczącej Gubernatoratu Państwa Watykańskiego i Papieskiej Komisji ds. Państwa Watykańskiego. W dużym uproszczeniu jest to rząd i administracja państwowa Watykanu.
Ukraina i Franciszek
Poza nauczaniem stricte religijnym, papieże pełnią istotną funkcję na arenie międzynarodowej. Mimo, że era niezachwianego autorytetu Watykanu minęła, biskup Rzymu nadal pozostaje ważną postacią. W końcu na świecie żyje obecnie 1,4 miliarda katolików. Kolejni papieże w XX i XXI wieku angażowali się w sprawy światowej polityki, apelując o pokój i wspierając rozmowy pomiędzy zwaśnionymi stronami. Mimo posiadania ważnej przedstawicielki, jaką jest Sekretarz Stanu, to z racji ustroju (monarchia absolutna) to właśnie papież jest głównym reprezentantem Watykanu w stosunkach z innymi państwami.
Do gazet trafiły zwłaszcza wypowiedzi papieża dotyczące wojny w Ukrainie. Papież bardzo długo nie nazwał jednoznacznie Rosji agresorem. Mówiąc o „udręczonej Ukrainie”, nie wspominał, przez kogo cierpi. Jeszcze przed pełnoskalową inwazją, przedstawiciel Watykanu, arcybiskup Paul Gallagher spotkał się z Rosjanami. Było to spotkanie ostatniej szansy. Jak wiemy, na nic się nie zdało.
W kwietniu 2022 r. Franciszek ogłosił, że w czasie corocznej drogi krzyżowej w Koloseum krzyż do XIII stacji poniosą wspólnie Rosjanka i Ukrainka. Wywołało to poruszenie, a głosy krytyki pojawiły się nad Dnieprem i w innych regionach Europy. Wielu ludzi odebrało to jako niezrozumiały gest, relatywizowanie wojny, a nawet zrównywanie kata i ofiary. Finalnie Watykan wycofał się z tego pomysłu.
Jednocześnie nie można zapominać, że papież Franciszek nie był zwolennikiem Putina ani wojny. Wspomnieć można jedynie o jednej z wielu akcji charytatywnych takich jak przekazanie na Ukrainę czterech karetek pogotowia. Trzeba pamiętać jednak, że biskup Rzymu jest przede wszystkim liderem duchowym, a nie politycznym. Wobec tego, logika pokoju i pojednania jest obecna także i w dyplomacji, co nie zawsze jest łatwe do przyjęcia.
Dom ojca i dom dzieci
Chrześcijanie wierzą, że śmierć jest jedynie momentem przejściowym. Dlatego też, poza zadumą, w wielu kościołach księża mówią o odpoczynku, jaki może zaznać teraz papież Franciszek w świecie pozaziemskim. Tutaj jednakże sprawy toczą się dalej, bowiem tron nie może być pusty zbyt długo. Papież Franciszek z pewnością zapisze się w pamięci wiernych, hierarchów, a nawet osób wyznających inną wiarę. Czas pokaże, czy Kościół jest gotowy na kontynuację jego podejścia.
fot. nagłówka: Vatican Media
O autorze
Student kierunku Bezpieczeństwo Międzynarodowe i Dyplomacja.
Chce pisać o świecie i o ludziach, którzy go tworzą.
Prywatnie mól książkowy, koneser herbat oraz wielbiciel dalekich i bliskich podróży.