Transport lotniczy stał się nieodłącznym elementem współczesnej globalizacji i mobilności. Lotniska na całym świecie obsługują miliony pasażerów każdego dnia, łącząc tym samym odległe zakątki naszej planety. W miarę wzrostu liczby podróżujących rośnie również potrzeba uregulowania kwestii związanych z odpowiedzialnością przewoźników lotniczych. Na pokładzie samolotu mogą zdarzyć się bowiem różne sytuacje. Zgubiony bagaż, opóźniony lot, oparzenie się posiłkiem – to tylko poglądowe przykłady zagrożeń czyhających na podróżujących podczas różnych etapów wyprawy. Tego typu zdarzenia powinno się wcześniej przewidzieć i uregulować prawnie w ten sposób, aby ograniczyć ilość niejasności do minimum. Jest to tak naprawdę temat rzeka, dotyczy bowiem zarówno praw pasażerów, jak i obowiązków przewoźników. Jakie są więc granice wspomnianej odpowiedzialności?
Źródła przepisów
Transport lotniczy to kwestia ogólnoświatowa. Uregulowana jest zatem także na takim poziomie. Najważniejszym źródłem jest prawo międzynarodowe, obejmujące swoim zasięgiem cały świat, a w przypadku konwencji – wszystkie państwa, które się pod nią podpisały. W przypadku Europy (w tym Polski) kolejnym stopniem przepisów są przepisy unijne, obowiązujące jedynie na terenie Unii Europejskiej. Dopiero ostatnim, najniższym w hierarchii źródłem jest prawo wewnętrzne danego kraju, które musi pozostawać w zgodzie z prawem europejskim oraz prawem międzynarodowym. Wspomniane szczeble hierarchii zostaną dokładniej omówione poniżej.
Prawo międzynarodowe
Najważniejszym aktem prawnym jest Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego (tzw. Konwencja Montrealska). Jest to swoista konstytucja prawa lotniczego, a dokładniej odpowiedzialności przewoźników i odszkodowań przewidzianych dla poszkodowanych, w związku z transportem lotniczym. Swoim zakresem obejmuje transport osób, bagaży i ładunków.
Konwencje obowiązują w państwach, które dane przepisy przyjęły. Sygnatariuszami wspomnianej konwencji jest 139 państw, a więc jej zakres obowiązywania rozciąga się prawie na cały świat. Wśród Państw-Stron jest m.in. Polska, Stany Zjednoczone, Rosja oraz Chiny. Zatem oznacza to, że jeśli lot odbywa się między Państwami-Stronami, to musi odbywać się on zgodnie z zasadami tą konwencją przewidzianymi.
Konwencja przewiduje m.in. odpowiedzialność za:
- śmierć lub uszkodzenie ciała pasażera, ale tylko, jeśli wydarzenie miało miejsce na pokładzie lub w związku z wsiadaniem lub wysiadaniem z samolotu;
- zniszczenie, utratę lub uszkodzenie przyjętego bagażu, ale jedynie, kiedy bagaż był pod opieką przewoźnika;
- opóźnienie w przewozie osób, bagażu lub ładunku, oprócz sytuacji, gdy przewoźnik udowodni, że on sam oraz jego pracownicy i agenci podjęli wszystkie konieczne działania, aby uniknąć szkody lub, że niemożliwe było podjęcie przez nich takich działań;
- zniszczenie, utratę lub uszkodzenie ładunku, ale jedynie wówczas, gdy zdarzenie powodujące szkodę nastąpiło podczas przewozu lotniczego.
Jednak, jeśli osoba domagająca się odszkodowania jest w całości lub częściowo winna zdarzeniu, przewoźnik może być w tym zakresie zwolniony od odpowiedzialności. Powyższe przykłady obrazują, że choć zakres odpowiedzialności przewoźników jest bardzo szeroki, to jednak każda sytuacja ma swoje ramy zawężające go do minimum.
Prawo unijne
Na poziomie Unii znaczenie mają rozporządzenia unijne oraz wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które kształtują przepisy krajowe oraz praktykę sądową państw członkowskich. Trzy najważniejsze akty prawa unijnego to:
- Rozporządzenie Rady Europy 2027/97, które zatwierdza Konwencję Montrealską na terenie Unii;
- Rozporządzenie Rady (WE) 889/2002, ustanawiające odpowiedzialność przewoźnika z tytułu wypadków lotniczych;
- Rozporządzenie PE i Rady 261/2004, które ujednolica wspólne zasady odszkodowania dla pasażerów, w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotu.
Najważniejszym i najbardziej znanym orzeczeniem TSUE jest natomiast sprawa Sturgeona. Jej rozstrzygnięcie umożliwiło dochodzenie odszkodowania nie tylko w przypadku odwołania, lecz także opóźnienia lotu o trzy godziny lub więcej. Ten temat jest tak popularny, że często w social mediach zobaczyć można reklamy firm oferujących pomoc w uzyskaniu odszkodowania za lot opóźniony o ponad trzy godziny. Firmy te nie mają jednak żadnych supermocy, a działają wyłącznie na podstawie wspomnianego orzeczenia. W związku z tym odszkodowanie należy się każdemu i nie jest zależne od zapłaty odpowiedniej kwoty pośrednikowi.
W innej sprawie TSUE orzekł, że linie lotnicze są zobowiązane do opieki nad pasażerem, w tym także w wypadku odwołania lotu w sytuacjach nadzwyczajnych.
Kawowa ciekawostka
Za przewrócenie się w samolocie kubka z gorącym napojem, tak jak za wszystkie wypadki na pokładzie samolotu, odpowiada przewoźnik lotniczy. Źródłem jest orzeczenie TSUE w sprawie C-532/18 Niki Luftfahrt.
Prawo polskie
W przepisach krajowych możemy znaleźć tylko jedno zasadnicze źródło prawa lotniczego – ustawę Prawo lotnicze. Ustawa przyjmuje przepisy Konwencji, a także rozdziela odpowiedzialność na odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (za szkody spowodowane ruchem statku powietrznego – odpowiada użytkownik statku) oraz odpowiedzialność na zasadzie winy (odpowiada osoba, która szkody dokonała oraz użytkownik). Powyższe rodzaje odpowiedzialności rozumieć należy w sposób zgodny z Kodeksem cywilnym, a dokładniej prawem zobowiązań. W odróżnieniu od odpowiedzialności na zasadzie winy, do odpowiedzialności na zasadzie ryzyka nie jest potrzebne przypisanie danej osobie winy za spowodowaną szkodę. Za brak ważnego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przewidziana jest z kolei odpowiedzialność karna.
Prawidłowe zrozumienie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego jest istotne zarówno dla pasażerów, którzy korzystają z usług linii lotniczych, jak i dla pracowników tego sektora. Dzięki temu obie strony mogą świadomie działać w zgodzie z obowiązującymi przepisami i chronić swoje prawa. Nie można jednak zapominać, że transport lotniczy prężnie się rozwija i stale ewoluuje. Dlatego też zawsze warto być na bieżąco ze zmianami przepisów, które mają wpływ na przysługujące nam prawa i obowiązki.
Źródła:
EUR-Lex – 22001A0718(01) – EN – EUR-Lex (europa.eu)
Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1235 z późn. zm.).
Sprawa C-532/18 Niki Luftfahrt
Sprawa C-432/07 Sturgeon
Fot. nagłówka: Flickr
O autorze
Studentka V roku prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Naukowo interesuje się zastosowaniem logiki w życiu codziennym, prawem lotniczym i teorią prawa. Prywatnie miłośniczka festiwali muzycznych, roślin i kotów. W wolnej chwili stara się objechać świat.