Europa wczesnych lat 20. XX wieku to Europa traktatów, powojennego ładu czy Ligi Narodów. To czas powstania i odrodzenia wielu państw, a także reformy już istniejących. To również proklamowanie Republiki Weimarskiej oraz narodziny włoskiego faszyzmu.
A co z Rosją? Położona nieco na wschód również odczuwa skutki wielkiej wojny. Wojna ta na froncie wschodnim kończy się zawarciem układu pokojowego z państwami centralnymi 3 marca 1918 roku w Brześciu nad Bugiem,. W wyniku wewnętrznych zawirowań i sytuacji międzynarodowej, 30 grudnia 1922 roku powstaje Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Jak do tego doszło i o jakich uwarunkowaniach mowa?
Jeden kraj, dwie rewolucje
Słaba militarnie, pogrążona kryzysem gospodarczym, bez silnego autorytetu, odnosząca klęski. Tak najłatwiej scharakteryzować Rosję u progu rewolucji lutowej, która wybuchła już 3 marca 1917 roku w Piotrogrodzie. W kilka dni robotnicze strajki przerodziły się w strajk powszechny, na którego stronę przeszło wojsko. Żądano żywności i zakończenia wojny. To próba zaspokojenia podstawowych potrzeb stała się przyczyną wybuchu rewolucji, która na zawsze odmieniła historię nie tylko Europy, lecz przede wszystkim całego świata.
W odpowiedzi na wystąpienia Mikołaj II rozwiązał rosyjski Parlament – Dumę. Jej członkowie nie godząc się z decyzją cara, powołali Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej, który po abdykacji głowy państwa 15 marca, legitymizował powstanie Rządu Tymczasowego z księciem Jerzym Lwowem na czele. Powstała również Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. W ten sposób rozpoczął się system dwuwładzy.
Przełomowym okazał się powrót Włodzimierza Lenina do kraju. Przywódca bolszewików ogłosił tezy kwietniowe, w których domagał się m.in. zakończenia wojny. Jest to o tyle ważne, że powrót Lenina umożliwiły wrogie Rosji Niemcy, które w jego postulatach widziały sposób na łatwiejsze zakończenie wojny na froncie wschodnim.
Kolejnym przełomem były sprowokowane w lipcu 1917 protesty. Doprowadziły one do upadku autorytetu Rządu Tymczasowego, aktywizacji działań bolszewików oraz wzrostu świadomości politycznej Rosjan.
Lenin, obawiając się klęski bolszewików w wyborach do Konstytuanty, zdecydował się ponownie zaatakować. 7 listopada 1917 roku doszło do ataku bolszewików na siedzibę Rządu Tymczasowego – Pałac Zimowy. Tego samego dnia mienszewicy i prawicowi eserowcy na znak protestu opuścili II Zjazd Rad, co pozwoliło na powołanie składającej się wyłącznie z bolszewików (a później także lewicowych eserowców) Rady Komisarzy Ludowych. W ciągu kilku dni wydano trzy dekrety: „Dekret o pokoju”, „Dekret o ziemi” oraz „Deklarację praw narodów Rosji”. To one wyznaczyły dalszy kierunek polityki bolszewików oraz ukształtowały przyszły Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Wojna domowa po rosyjsku
Wojna domowa w Rosji to nic innego jak konflikt bolszewików ze wszystkimi innymi ugrupowaniami politycznymi po rewolucji październikowej. Dodatkowym elementem było dążenie nierosyjskich narodów, zamieszkujących terytorium kraju, do stworzenia własnej państwowości.
Działania zbrojne rozpoczynają się już kilka dni po październikowym przewróceniu, nabierając siłę na początku roku 1918. Do walki z bolszewikami w tamtym okresie stawały głównie oddziały mniejszości narodowych i etnicznych – jednostki kozackie oraz legion Czechosłowacki. Powołano ogólnorosyjski rząd – dyrektoriat, z którym silnie związany był admirał A.W. Kołczak.
Lata 1918-1919 to czas wojen Armii Czerwonej z wojskami „białych”, które kończą się tymczasowym opanowaniem Krymu, Estonii, Zakaukazia, Syberii, a także Azji Wschodniej przez wojska gen. Krasnowa, admirała Kołczaka, gen. Wrangla oraz gen. Judenicza.
Za koniec wojny domowej uważa się ewakuację z Krymu do Konstantynopola około 140 tys. żołnierzy Wrangla.
Wśród przyczyn klęski „białych” dopatrywać się możemy braku porozumienia ugrupowań politycznych, które różniąc się, nie były w stanie stworzyć dobrej alternatywy dla władzy bolszewickiej, tworzenia się dyktatur wojskowych, a także tego, że bolszewicy zdołali stworzyć już atrakcyjną dla ludu wizję rzeczywistości i brak było większej chęci, aby ją zmienić.
Klęska rosyjskiego imperializmu
Źródeł rosyjskiego imperializmu dopatrywać możemy się w odwróconej przez Lenina tezie Marksa. Przyjęta przez niego prawda obalała konieczność zwycięstwa rewolucji najpierw w rozwiniętych, zachodnich państwach, co udowodniło zwycięstwo rewolucji w Rosji – wschodnim, zacofanym i zniszczonym państwie.
W latach 1918-1920 bolszewicy trzykrotnie oczekiwali zwycięstwa w ekspansji komunizmu na zachód. Pierwszą okazją była niemiecka rewolucja. Upadła monarchia, więc tak jak w Moskwie, spodziewano się zwycięstwa nowego systemu, co jednak się nie wydarzyło. Drugą – rozpad Austro-Węgier. Na nowo powstałych Węgrzech do władzy doszli bolszewicy pod wodzą Beli Kuna. Trzecią natomiast okazją był marsz Armii Czerwonej na Warszawę w 1920 roku. Przegrana dla Rosjan bitwa warszawska ostatecznie dała do zrozumienia bolszewikom, że nie jest to jeszcze czas na ogólnoświatową rewolucję.
Powstanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
30 grudnia 1922 roku Zjazd Rad przyjął Deklarację i Umowę o utworzeniu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Stało się to mimo nadal niestabilnej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej. Na mocy dokumentów powstały cztery republiki: rosyjska, ukraińska, białoruska oraz zakaukaska. W latach 1924-1940 utworzono również następujące republiki: uzbecką, turkmeńską, tadżycką, kazachską, kirgiską, karelofińską, estońską, litewską, łotewską, a także mołdawską.
Tak powstała potęga XX wieku.
O autorze
Licealistka, redaktorka, działaczka, asystentka społeczna Posłanki, feministka i lewaczka. Miłośniczka kawy, języka niemieckiego, historii nowożytnej, a także polskiej polityki.