Jak wszystko się zaczęło?
W 1991 upadł Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wiele państw należących do dwudziestowiecznego komunistycznego tworu uzyskało niepodległość. Krokiem tych państw podążyć chcieli Czeczeni, czyli muzułmańskie społeczeństwo zamieszkujące północne tereny Kaukazu znajdujące się po 1991 roku w granicach Federacji Rosyjskiej.
Na fali poprzedzającego rozpad ZSRR puczu Janajewa przywódcą ruchu separatystycznego w Czeczenii został Dżochar Dudajew. Dudajew, zabiegając o utworzenie islamskiego państwa na terenie Czeczenii, likwidował ludność niemuzułmańską oraz przyczynił się do masowej emigracji z Czeczenii mniejszości etnicznych i religijnych. Czeczenia ogłosiła swoją niepodległość 1 listopada 1991 roku, w następstwie, czego ówczesny prezydent RFSRR Borys Jelcyn wysłał jednostki wojskowe do Groznego, stolicy proklamowanej Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Rosyjskie wojska po wylądowaniu na lotnisku w Groznym spotkały się ze znacznym oporem Czeczenów, co skończyło się dla nich fiaskiem operacji i odwrotem.
Do 1994 roku w Czeczenii panowały wewnętrzne spory i wojny. Formowała się opozycja przeciwko Dudajewowi oraz widoczne były wpływy fundamentalizmu islamskiego.
Antyrosyjski Achmat Kadyrow
W grudniu 1994 roku rozpoczęła się I wojna czeczeńska, spowodowana sprzeciwem Czeczeńskiej Republiki Iczkerii wobec wejścia w skład Federacji Rosyjskiej. Rozgłos w nieuznawanym państwie zyskiwał islamski teolog Achmat Kadyrow, który z nominacji Dżochara Dudajewa we wrześniu 1994 roku został czeczeńskim muftim, czyli wysoko cenionym autorytetem politycznym w świecie islamskim. Kadyrow w trakcie wojny nawoływał czeczeńskich bojowników do walki z Rosjanami. Wokół swojej osoby Kadyrow rozpoczął tworzenie prywatnej milicji złożonej z uzbrojonych Czeczenów, którą następnie nazwano Kadyrowcami.
Wojna z Czeczenami dla Rosjan nie była łatwą operacją. Za sukces Federacji Rosyjskiej można uznać udany szturm na stolicę w Groznym, nad którym przejęto kontrolę, jednak na terenie całej Czeczenii ponosili oni straty z powodu dobrze zorganizowanych Czeczenów, lepiej orientujących się w walkach na górzystych terenach. Obok Achmata Kadyrowa warto wspomnieć o takich postaciach jak Asłan Maschadow, który ze stanowiska szefa sztabu czeczeńskich sił zbrojnych kierował separatystami w obronie Groznego oraz Szamil Basajew, czyli jeden z najgroźniejszych terrorystów, który również miał swój ważny udział w dowodzeniu obroną Groznego, a także przeprowadzeniu bestialskiego ataku na rosyjski szpital w Budionnowsku włącznie z wzięciem zakładników. Pod koniec I wojny czeczeńskiej doszło do odbicia Groznego przez separatystów oraz zabójstwa Dudajewa przez Rosjan w wyniku ostrzału rakietowego. Wojnę 31 sierpnia 1996 roku zakończył układ podpisany w Chasawjurcie leżącej w sąsiednim dla Czeczenii rosyjskim Dagestanie. Sygnatariuszem porozumienia po stronie czeczeńskiej był między innymi Maschadow. Umowa zakładała zaprzestanie walk zbrojnych oraz odsunięcie w czasie kwestii suwerenności Czeczenii, co w zasadzie dawało jej niepodległość. Czeczeni jednak nie byli w stanie zapanować nad wewnętrznym porządkiem w swojej republice, co zwiastowało następny większy konflikt między stronami w niedalekiej przyszłości.
Grozny w 1995 roku. Fot. Teun Voeten
Prorosyjski Achmat Kadyrow
W 1997 roku Asłan Maschadow przy poparciu władz rosyjskich został prezydentem Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Silne wpływy w Czeczenii posiadali już fundamentalistyczni wyznawcy wahhabizmu, będący opozycją dla Maschadowa chcącego pokojowych stosunków z Rosją. Tracąc kontrolę nad sytuacją w państwie, Maschadow ulegał wahhabitom, wprowadzając prawo szariatu. Wahhabici, idąc za ciosem, żądali również opuszczenia Czeczeni przez rosyjskich mieszkańców oraz stworzenia islamskiego państwa na terenach obejmujących także Dagestan. Ogromnym przeciwnikiem wahhabitów stał się Achmat Kadyrow, który na równi z fundamentalistami potępiał Szamila Basajewa i ich radykalne islamskie rozwiązania. Kadyrow z pozycji najwyższego muftiego nawoływał innych czeczeńskich przywódców religijnych do zwrócenia się przeciwko radykałom. Całkowicie zmieniła się też jego perspektywa co do Rosji, w której już nie widział przeciwnika, a prawdopodobnego sojusznika. Zachowanie Kadyrowa dla Maschadowa było całkowicie nie do przyjęcia. Kadyrow w konsekwencji został odwołany z funkcji muftiego i uznany za zdrajcę.
11 października 1999 roku rozpoczęła się II wojna czeczeńska. Wydarzeniami będącymi głównym zapalnikiem konfliktu było wkroczenie Czeczenów do Dagestanu zamiarem przejęcia nad nim kontroli oraz przeprowadzenie czterech zamachów na rosyjskie domy mieszkalne w Moskwie, Bujnaksku oraz Wołgodońsku. O zamachy oskarżeni zostali czeczeńscy terroryści. Po latach z relacji byłego agenta Federalnej Służby Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej Aleksandra Litwinienki okazało się, że ataki przeprowadzone zostały przez rosyjskie FSB koordynowane przez ówczesnego premiera FR Władimira Putina. Miały one być usprawiedliwieniem wejścia rosyjskich sił zbrojnych na teren Czeczenii.
Wojska rosyjskie przy wsparciu Kadyrowców zyskiwały znaczną przewagę nad oddziałami Maschadowa i islamskimi bojownikami, co przełożyło się na opanowanie całego regionu przez Federację Rosyjską i zakończeniu regularnej wojny do kwietnia 2000 roku. Sukces wojsk rosyjskich wpłynął znacznie na kampanię wyborczą Władimira Putina, który pierwszy raz objął prezydenturę w Federacji Rosyjskiej. Putin nie pozostał dłużny Kadyrowowi, obsadzając go na stanowisku szefa administracji republiki, a w 2003 roku doprowadzając do wygrania przez niego kwestionowanych przez obserwatorów międzynarodowych wyborów prezydenckich w Czeczenii.
Achmat i Ramzan Kadyrow. Fot. TASS
Pomimo zakończenia wojennych działań regularnych, w Czeczenii trwały walki partyzanckie toczone w ramach II wojny czeczeńskiej do 2009 roku. Warto dodać, że czeczeńskie zamachy terrorystyczne na moskiewski teatr na Dubrowce oraz atak na szkołę w Biesłanie pod dowództwem Basajewa stały się wraz z zamachami 11 września 2001 roku w Nowym Jorku głównym podłożem międzynarodowej walki z fundamentalizmem islamskim.
W okresie trwania walk partyzanckich śmierć poniosły kluczowe osoby narodu czeczeńskiego zaangażowane w obie wojny. Niecały rok po objęciu prezydentury w Republice Czeczeńskiej zginął Achmat Kadyrow. Kadyrow został ofiarą zamachu na stadionie w Groznym przeprowadzonego przez Szamila Basajewa, który swoje działanie tłumaczył likwidacją zdrajców narodu czeczeńskiego. W 2005 roku wojska rosyjskie w specjalnej operacji zabiły Asłana Maschadowa. Z kolei w 2006 roku w wyniku eksplozji ciężarówki wypełnionej materiałami wybuchowymi zginął Szamil Basajew.
Rządy młodego Kadyrowa
Po śmierci Achmata Kadyrowa prezydenturę w Czeczenii obejmowali na krótki czas Siergiej Abramow oraz Ału Ałchanow. Faktyczne przywództwo sprawował jednak syn Kadyrowa Ramzan. Ramzan od razu po śmierci ojca dostał silne wsparcie od Władimira Putina, które trwa do dzisiaj. Otrzymał on także kontrolę nad Kadyrowcami, pełniąc wcześniej rolę zastępcy dowódcy.
Z biegiem czasu oddziały Kadyrowców zaczęły coraz częściej pełnić zadania na zlecenia Kremla. W 2006 roku Ramzan Kadyrow poinformował o rozwiązaniu jednostek Kadyrowców, jednak pozostali oni pod rozkazami Moskwy w celu, chociażby toczenia walk z islamskimi bojownikami w Dagestanie. Rok później Ramzan Kadyrow już formalnie został zaprzysiężony na prezydenta Czeczenii. Rok 2009 przyniósł decyzję prezydenta Rosji Dmitrija Miedwiediewa w porozumieniu z dyrektorem FSB o wycofaniu rosyjskich wojsk z terytorium Czeczenii, co uznawane jest za zakończenie II wojny czeczeńskiej. Taki stan rzeczy dużo mówi o dobrym układaniu się relacji Ramzana Kadyrowa z rosyjskimi władzami. Władza syna Achmata charakteryzowała się również eliminowaniem opozycji antyrosyjskiej oraz przyzwalaniem na posiadanie swoich wpływów w Czeczenii tylko tym, którzy nie widzą w Federacji Rosyjskiej swojego wroga. W 2011 roku zlikwidowano urząd prezydenta Czeczenii, zastępując go stanowiskiem szefa Republiki Czeczeńskiej, którym to został Ramzan Kadyrow. W 2016 roku Kadyrowcy weszli w skład rosyjskiej Gwardii Narodowej, pozostając jednak pod bezpośrednią kontrolą Kadyrowa.
Władimir Putin i Ramzan Kadyrow. Fot. AFP
Rosjanie Kadyrowców używali w działaniach międzynarodowych, czego przykładem jest ich angaż podczas wojny domowej w Syrii. W ostatnich tygodniach omawiani kaukascy wojskowi wykorzystywani byli również w trakcie rosyjskiej inwazji na terytorium Ukrainy. Podczas trwającej wojny mogliśmy się dowiedzieć o śmierci, jaką według ukraińskiego przekazu miał ponieść jeden z ważniejszych czeczeńskich dowódców Magomied Tuszajew. Obecnie według danych ukraińskiego kontrwywiadu Kadyrowcy nie są już obecni w Ukrainie, a całokształt ich działań oceniany jest jako sromotna porażka.
Historia Kadyrowców dużo nam mówi o wojennych zawirowaniach i bitewnym nastawieniu narodu czeczeńskiego. Na przestrzeni dekady stali się oni z bojowników walczących o niepodległość swojej republiki zwykłymi żołnierzami sterowanymi przez rodzinę Kadyrowów, która z kolei dobrze układa się z władzami Federacji Rosyjskiej. Zmiana orientacji politycznej przez Kadyrowców zależeć może najbardziej od przyszłego przywództwa Ramzana Kadyrowa. Póki szefem Republiki Czeczeńskiej jest człowiek, któremu Władimir Putin daje w wystarczający sposób wolną rękę w sterowaniu regionem i względny pokój. Trudno spodziewać się ponownej walki Czeczenów o całkowitą niepodległość. Istotne pozostają przeróżne konflikty trwające na Bliskim Wschodzie, skąd kolejny napływ fundamentalizmu islamskiego mógłby podburzać Czeczenów do ponownego masowego wystąpienia przeciwko Federacji Rosyjskiej tak jak w ostatniej dekadzie ubiegłego tysiąclecia.
Fot. nagłówka: Reuters/Chingis Kondarov
O autorze
Student Uniwersytetu Śląskiego. Politolog z pracą licencjacką na temat relacji Unii Europejskiej z Federacją Rosyjską. Obecnie zajmuje się pisaniem pracy magisterskiej na temat byłych państw Jugosławii i ich stosunków z UE. Ponadto wielki entuzjasta piłki nożnej, pasjonat zarówno polskiego podwórka, jak i lig TOP5 oraz rozgrywek międzynarodowych. Hobbystycznie maniak Fifa Ultimate Team, obserwator Sejmu RP, interesujący się językami obcymi, a także zgłębiający wiedzę na temat stosunków międzynarodowych wraz z ich historią.