W książkach Krawczuka zaczytywało się tysiące młodych pasjonatów historii w okresie całego PRL-u, a wszelkie publikacje błyskawicznie znikały z półek bibliotek. To autor około czterdziestu dzieł popularnonaukowych, uznawany za jednego z najwybitniejszych historyków starożytności w dziejach. Postać prof. Aleksandra Krawczuka, choć współcześnie trochę zapomniana, wciąż budzi nutę nostalgii wśród czytelników pamiętających czasy Polski Ludowej. Mimo upływu czasu, jego twórczość wciąż jest doskonałym kompendium wiedzy o czasach antycznych, które warto odkrywać na nowo.
Krótka biografia prof. Krawczuka
Urodził się w 1922 roku w Krakowie, w kamienicy przy Rynku Głównym, w której mieści się obecnie restauracja Wierzynek. Przez większość swojego życia mieszkał jednak w krakowskiej dzielnicy Podgórze, w której uczęszczał do położonego nieopodal IV Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki (ówcześnie VI Państwowego Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki). Niestety, naukę w szkole średniej przerwał nagle wybuch II wojny światowej. W związku z zamknięciem szkoły przez Niemców, kontynuował naukę licealną w ramach tzw. tajnych kompletów, czyli polskiego systemu podziemnej edukacji, dzięki czemu mógł zdać maturę mimo wojennych okoliczności. W tym samym czasie uczestniczył w działaniach Armii Krajowej jako żołnierz zgrupowania partyzanckiego „Żelbet”.
W 1949 roku Aleksander Krawczuk ukończył studia z zakresu historii i filologii klasycznej na ówczesnym Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wkrótce potem rozpoczął pracę naukową w tamtejszej Katedrze Historii Starożytnej jako asystent prof. Ludwika Piotrowicza. Zdobycie tej posady, jak sam wspominał, zawdzięczał przede wszystkim dobrej znajomości języka łacińskiego i greckiego. Tego pierwszego uczył się jeszcze przed wojną, natomiast greki nauczył się sam w czasie okupacji dzięki dostępowi do podręczników z antykwariatów, których Niemcy wyjątkowo nie zdołali zamknąć.
Działalność Aleksandra Krawczuka rozkwitła jednak dopiero w latach 60. To właśnie wtedy rozpoczął pisanie książek popularyzujących historię starożytności, które szybko zdobyły wielką popularność wśród pasjonatów historii. Na początku dekady uzyskał również stopień doktora na podstawie rozprawy Kolonizacja sullańska, a już w 1963 roku otrzymał habilitację na podstawie pracy Virtutis ergo. Nadania obywatelstwa rzymskiego przez wodzów Republiki. W międzyczasie prowadził wykłady na przyszłym Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie oraz pisał biografie Juliusza Cezara, Oktawiana Augusta czy Heroda Wielkiego, których nakłady były wznawiane przez wydawnictwa w następnych kilkudziesięciu latach.
Profesor Krawczuk prowadził działalność popularnonaukową również za pośrednictwem telewizji, będąc autorem programu Antyczny świat profesora Krawczuka nadawanego przez Telewizję Kraków w latach 70. i 80. Pod koniec istnienia PRL-u pełnił funkcję ministra kultury i sztuki w rządach Zbigniewa Messnera i Mieczysława Rakowskiego. Za sprawą jego starań doprowadzono wtedy do zwiększenia nakładów finansowych na sztukę oraz oficjalnego druku pierwszych publikacji będących dotychczas w tzw. drugim obiegu wydawniczym. W wolnej Polsce uzyskał mandat posła na Sejm I i II kadencji z ramienia Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W 1997 roku otrzymał od prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej, a w 2009 roku Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Zmarł w wieku stu lat 27 stycznia 2023 roku.
Dlaczego warto wracać do prof. Krawczuka?
Profesora Krawczuka wyróżniał przede wszystkim sposób podejścia do popularyzacji historii – potrafił w doskonały sposób dzielić się niezwykle bogatą wiedzą o starożytnej Grecji i Rzymie, przy okazji nie zanudzając czytelnika nieistotnymi szczegółami z życia wielkich przywódców, lecz przedstawiając te ich cechy i wybory, które doprowadziły do zmiany biegu historii świata. Jego książki czyta się jak dobre powieści, a barwnie przedstawione losy wybitnych osobistości pozwalają nam, współczesnym, poznać lepiej kulisy zdobywania władzy i rządzenia państwami przez kolejnych władców antycznego świata. Charakterystyczny styl prof. Krawczuka większości osób przypadnie do gustu i zainteresuje historią nawet tych, którym do tej pory mogła być ona nie po drodze.
Na uwagę zasługuje również autorski program Antyczny świat profesora Krawczuka, który był nadawany w Telewizji Kraków od lat 70. do końca lat 80. Wśród dostępnych w internecie odcinków znajdziemy między innymi: opis miasta Rzym za czasów jego świetności, historię relacji Słowian z Bizancjum czy postać greckiego filozofa Anaksagorasa. Dyskusja prowadzona między prof. Krawczukiem a Arturem Janickim przybiera postać niezwykłej podróży tysiące lat wstecz. Jest ona uzupełniana przez zdjęcia omawianych miejsc oraz monologi lektora, które są najczęściej fragmentami dzieł wielkich twórców tamtego okresu. Program charakteryzuje się także wysoką kulturą prowadzących, której coraz rzadziej możemy doświadczyć we współczesnym dyskursie medialnym. To wszystko razem sprawia, że oglądając odcinki z udziałem prof. Krawczuka, możemy po pierwsze na długo zapamiętać i przypomnieć istotne z punktu widzenia historii fakty, a po drugie sprawić sobie swoistą ucztę intelektualną, której coraz bardziej brakuje w dzisiejszych programach popularnonaukowych. Zresztą, wbrew pozorom wiele programów emitowanych w polskiej telewizji za czasów komunizmu charakteryzowało się wysoką kulturą wypowiedzi oraz znakomitą merytorycznością, o której możemy w tej chwili jedynie pomarzyć.
Dziedzictwo prof. Krawczuka
Prof. Aleksander Krawczuk bez wątpienia był jednym z najwybitniejszych polskich, a zdaniem wielu nawet światowych historyków starożytności. W jego dorobku znajduje się imponująca liczba około czterdziestu książek, najczęściej monografii rzymskich cesarzy. To on, jako jeden z pierwszych, zapoczątkował tak szeroką dyskusję o historii starożytnej w polskiej debacie publicznej czasu PRL-u i wzbudził świadomość historyczną tamtego okresu wśród rzeszy ludzi. Zawdzięczał to przede wszystkim swojemu atrakcyjnemu stylowi narracji historycznej, działalności popularyzatorskiej w telewizji oraz charakterowi, który zjednywał mu przyjaciół. Do dzisiaj możemy przeczytać w sieci liczne zachowane wywiady, w których odznaczał się poczuciem humoru oraz dystansem do świata i samego siebie. Poza tym aktywnie angażował się w życie publiczne naszej ojczyzny. Swoje obowiązki na stanowisku ministra kultury oraz posła spełniał w sposób, który mógłby być przykładem dla innych.
Bibliografia:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Krawczuk
Fot. nagłówka: Andrzej Banaś / Polska Press
O autorze
Student dziennikarstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego i członek Rady ds. Równego Traktowania przy prezydencie Krakowa. W przeszłości radny Młodzieżowej Rady Krakowa. Laureat VIII i IX Olimpiady Wiedzy o Mediach. Na co dzień interesuje się zagadnieniami z zakresu geopolityki, geografii społeczno-gospodarczej oraz historii.