Nihilizm, jako jeden z poglądów filozoficznych, który nie przyjmuje systemu ogólnie przyjętych zasad i wartości, zyskuje coraz szersze grono odbiorców wśród nowych pokoleń. Jednakże, aby zacząć o nim rozmyślać, trzeba przytoczyć pojęcia nihilizmu, a także jego odmian: moralnego i egzystencjalnego.
Sama nazwa „nihilizm” wywodzi się od łacińskiego słowa „nihil” oznaczającego „nic”. Co do odmian, to pierwsza z nich cechuje się odrzuceniem wszelkich zasad moralnych, a także ogólnie przyjętych norm społecznych – egzystencjalna natomiast zakłada, że życie nie posiada żadnych wartości, celu, a nawet sensu.
Nihilizm w „starej” kulturze i jego przedstawiciele
Pogląd ma swoje korzenie już w starożytności, gdy mówił o nim grecki filozof i retor, Gorgiasz z Leontinoi. Głosił on dość abstrakcyjne wyznanie, iż na świecie nie ma żadnego bytu. Nihilizm przechodził swój złoty wiek już na przełomie XVIII i XIX wieku, kiedy to Sigmund Freud, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, a przede wszystkim Fryderyk Nietzsche wrócili po wielu wiekach do propagowania tego poglądu.
Ostatnia z postaci zasłynęła w świecie filozofii ze swoich słów „Bóg nie żyje”, które w ówczesnych czasach wybrzmiały szerokim echem. Jak można się domyślić, Nietzsche otwarcie krytykował kościoły, a w szczególności chrześcijański. Nihilizm ten przeistoczył się w odmianę moralną, która zdobyła niemały rozgłos dzięki przystępnemu przekazowi i ukazaniu idei, jakoby ludzie nie byli zmuszeni opierać własnego działania na zasadach moralnych.
Przedstawiciel polskiej odmiany nihilizmu głosił podobnie do Friedricha Heinricha Jacobiego, który uznał, że każdy nihilista to skrajny idealista. W tej sytuacji takie osoby, z racji na swoją niemożność wykonania własnego celu, uznają go za niepotrzebny, a wręcz bezwartościowy i muszą zanegować sam fakt istnienia wszelkich wartości. Jednym z najsławniejszych utworów o charakterze nihilistycznym było dzieło pt. „Nie wierzę w nic”. Fragment, który zasługuje na uwagę, brzmi:
„A wprzód je depcę z żalu tak dzikim szaleństwem,
Jak rzeźbiarz, co chciał zakląć w marmur Afrodytę,
Widząc trud swój daremnym, marmury rozbite
Depce, plącząc krzyk bólu z śmiechem i przekleństwem”.
W ówczesnej kulturze nihilizm moralno-egzystencjalny można było znaleźć w motywie przemijania. Wiele utwór ukazywało w sposób pejoratywny przemijanie bohaterów lirycznych, którzy doznawali licznych przykrości skutkujących ostatecznym odpuszczeniem jakichkolwiek starań zmiany obecnego stanu rzeczy.
Jednym z przykładów takiego utworu jest „Madame Bovary” autorstwa Gustave’a Flauberta. Główna bohaterka, przechodząc liczne perypetie życiowe, które w negatywnym stopniu oddziaływały na jej życie psychiczne, w końcowych partiach utworu dopuściła się ostatecznego aktu nihilizmu. Porzuciła wszelkie wartości moralne, by następnie przypieczętować postawę nihilizmu egzystencjalnego.
Nihilizm generacji „Z”
Nihilizm w XXI wieku, który zaczyna być kreowany przez osoby z generacji „Z”, znajduje się w wielu sferach życia. Najprostszymi przykładami mogą być np.: chęć odejścia od wspólnoty Kościoła, zrezygnowania z postaw konformistycznych na rzecz nonkonformizmu i własnej wygody życia, a także chęć zwalczania państwa złączonego ustrojami politycznymi.
Przejawy nihilizmu można znaleźć również w sztuce. Obecnie pojawia się coraz więcej naturalistycznych obrazów, które mogą przedstawiać np. nagie ciało, które samo w sobie jest odłączeniem się od ogólnie przyjętych zasad, natomiast najważniejszym jest ukazanie świata takiego, jakim jest oraz czerpanie z tego przyjemności, niezależnie od środków.
O czerpaniu korzyści możemy również powiedzieć, gdy myślimy o wszelkich przejawach negatywnego podejścia do życia. Oprócz typowo patologicznych zachowań, swoje piętno w polskiej popkulturze odbił satyryczny obraz „doomera”.
Doomer to postać ukazywana najczęściej w sposób pejoratywny, z wyrobem tytoniowym bądź spirytusowym. Persona ta przejawia zachowanie w postaci niechętnego koegzystowania w społeczeństwie dzięki jej postawie ciała, a także bodźcom zewnętrznym ukazany na scenie. Owym bodźcem w tej sytuacji może być umyślne uchwycenie postaci ze słuchawkami na uszach, których zadaniem może być ukazanie wcześniej wspomnianej niechęci. Opisane zachowania pozwalają stwierdzić, iż persona ta przeszła niemałe perypetie i ciągnie za sobą pewien bagaż życiowy, wskutek czego uwidacznia swe nihilistyczne podejście do życia.
Nihilizm optymistyczny
Można powiedzieć, że temat optymizmu, który na początku wydaje się zupełnie odmienny od nihilizmu, potrafi znaleźć sensowne wytłumaczenie. Optymizm w połączeniu z nihilizmem daje jego nową odmianę, która w sposób znaczący wpływa na obecną rzeczywistość.
Nihilizm optymistyczny kreuje nonkonformistyczny światopogląd, wobec którego osoba wyznająca to przekonanie nie jest nastawiona wobec życia w sposób pesymistyczny. Nihiliści owej odmiany mogą pozwolić sobie na zdecydowanie większe pole komfortu z racji kreowania świata we własny sposób. Problemy życia codziennego nie wpływają w sposób znaczący na postrzeganie rzeczywistości przez taką osobę. Dzięki takiej postawie ludzie mogą cechować się nad wyraz szeroką tolerancją na opinie innych, spokojem w sytuacjach stresowych, a także sprawniejszym zarządzaniem własnym czasem.
Wszystko to składa się na wartości nadrzędne w życiu, jakimi są wolność i indywidualizm, dzięki którym człowiek może patrzeć w sposób optymistyczny na życie i jego niespodzianki.
O autorze
Młody aktywista, absolwent Warszawskiej Akademii Młodych Liderów oraz lider projektów. Pasjonat prawa oraz działania społecznego. Jego celem jest szerzenie świadomości o społeczeństwie obywatelskim, a także możliwościach działania przez młodych. W wolnym czasie uwielbia czytać literaturę kryminalną i poznawać nowe osoby.