Gaszenie pożarów – spuścizna COP 27

Przed dwoma tygodniami zakończyło się z perspektywy młodego pokolenia najważniejsze wydarzenie roku, COP27. Coroczna konferencja klimatyczna, której tym razem gospodarzem był Egipt, jak zwykle miała przynieść odpowiedź na najpoważniejsze pytanie naszych czasów: Jak będzie wyglądać nasza planeta za 30 lat? Zgodnie z coroczną tradycją, zamiast odpowiedzi otrzymaliśmy jednak kolejne dylematy.

Sam fakt, że COP 27 odbywał się w egipskim mieście Sharm el Sheikh, dawał nadzieję na to, że może on być dla Globalnego Południa, zwłaszcza Afryki, punktem przełomowym. Określenie „Afrykański COP”, tak chętnie używane w głównych mediach, intensywnie zadziałało na wyobraźnię. Mobilizujący i solidaryzujący był też fakt, że tegoroczne lato nawet w Polsce było niemal nieznośnie upalne. W wielu krajach Południa określenie „nieznośnie upalne” nabrało w tym okresie nowego znaczenia, a liczne anomalie przełożyły się na skumulowaną i bezprecedensową katastrofę humanitarną. Eksperci są zgodni, że przyczyną tej skali tragedii były w dużej mierze zmiany klimatu. Zaowocowało to mniej więcej, na tyle na ile w dyplomacji jest to możliwe, spójną narracją polityczną Południa. Oczywiście, negatywnie wybiły się w tej kwestii niektóre państwa Zatoki Perskiej, które swoje relatywne bogactwo zawdzięczają petrodolarom.

Narrację tę zwięźle przedstawił w swoim raporcie przodujący think-tank skupiający się na losach Afryki w dobie zmian klimatu, Power Shift Africa. Już we wstępie opisany został najogólniejszy postulat. Podstawowym celem Konferencji z perspektywy Afryki jest dziś: „rozwój sprawiedliwego, równego, efektywnego i ambitnego międzynarodowego reżimu klimatycznego […] wzmacniającego współpracę międzynarodową i zwiększającego wsparcie dla Afryki i innych rozwijających się państw”. Fundamentalnie, raport wskazuje na historyczną odpowiedzialność państw rozwiniętych za obecne emisje gazów cieplarnianych. To Północ powinna wziąć na siebie największą odpowiedzialność za odwracanie tragicznego trendu, który ostatecznie doprowadzi nas do katastrofy klimatycznej. Globalne ocieplenie jest, zdaniem autorów raportu (i sporej części świata akademickiego), uwarunkowane neoimperializmem i kolonializmem, również emisyjnym. Północ zaciągnęła w 19 i 20 wieku ogromny klimatyczny dług. Czas, by zaczęła go spłacać.

W ramach raportu zwrócono uwagę na praktyczne rozwiązania, w większości opierające się naturalnie na wsparciu finansowym. Przede wszystkim zasugerowano, że Północ powinna faktycznie wypełnić dawną obietnicę o przekazywaniu 100 miliardów dolarów na rok w celu wsparcia klimatycznego dla Południa. Do tego zobowiązała się już w 2009 roku. Poza tym zwiększone powinny zostać inwestycje w transformację gospodarek Południa do niskoemisyjnych, co niesie za sobą koszty kapitałowe, będące poza zasięgiem rozwijających się krajów. Neoliberalny model globalizacji sprawia, że państwa Południa, by przyciągnąć inwestorów i zapewnić mieszkańcom godny poziom życia są zmuszone do ograniczania regulacji, zwłaszcza środowiskowych. Zamyka to możliwości tworzenia niskoemisyjnej infrastruktury produkcyjnej. Wśród sugerowanych rozwiązań pojawił się również apel dotyczący utworzenia tzw. mechanizmu „strat i szkód”.

Konferencja odpowiedziała jedynie na część żądań rozwijających się państw. Niestety, zwłaszcza krótkoterminowych. Mimo długich sporów i niepewnej postawy państw Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii czy USA, rzutem na taśmę udało się ustalić powołanie funduszu „strat i szkód”. Choć mechanizm, na podstawie którego ma on działać nie jest znany, jego podstawowym celem będzie możliwość udzielenia natychmiastowej pomocy finansowej i humanitarnej w sytuacji anomalii wywołanych bądź wzmocnionych przez globalne ocieplenie. Niestety, dosłownie i w przenośni wygląda to jedynie na gaszenie pożarów. Utrzymanie celu 1,5°C nie jest wykonalne w ramach obecnych planów. Z każdym rokiem globalne emisje wzrastają. Z kolei, by nie doprowadzić do podwyższenia temperatury powyżej tego poziomu, do 2030 według naukowców emisje należałoby zmniejszyć o 50%. Wszystko wskazuje na to, że czekają nas nieodwracalne zmiany. Najwyższy czas, by zacząć się na nie przygotowywać.

W tle stoi szersza, antyglobalistyczna postawa Południa. Na samej konferencji, kraje rozwijające się skupiły się na przedstawieniu alternatywnego modelu walki ze zmianami klimatu, zbudowanego na fundamentach historycznej głębokiej nieufności co do intencji i działań państw Północy. To, co z ostatnich miesięcy wyciągnęły państwa rozwijające się to brak finansowej pomocy podczas odbudowy postpandemicznej, wątpliwe działania w zakresie dystrybucji szczepionek i całkowite skupienie na wojnie na Ukrainie, gdy równolegle miliony osób w Pakistanie traciły dach nad głową z powodu fali powodzi. Wszystko to Południe, zupełnie zresztą słusznie odbiera jako splunięcie w twarz i ostateczny dowód na to, jak niesprawiedliwie skonstruowany został świat w latach 80, gdy globalizacja osiągnęła swą obecną, neoliberalną formę. 

Tegoroczna edycja COP w Egipcie nie przyniosła zmian, które uratują planetę. Nie znaczy to jednak, że należy wydarzenie to uznać za zawód. Mechanizm „strat i szkód” może uratować miliony istnień, a sojusze tworzące się wśród państw Południa mają potencjał, by popchnąć świat w kierunku większej sprawiedliwości klimatycznej. Konferencja miała bardzo silny emocjonalny wydźwięk. Drastycznie trudna sytuacja geopolityczna, w której obecnie się znajdujemy, nie ułatwia jednak współpracy, której tak desperacko potrzebnej planecie.