Czym jest ChAD?
Choroba afektywna dwubiegunowa, w skrócie ChAD (z angielskiego: bipolar disorder), nazywana dawniej psychozą maniakalno-depresyjną, jest zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się naprzemiennie występującymi epizodami depresyjnymi i maniakalnymi (lub hipomaniakalnymi, gdy objawy są łagodniejsze), niekiedy rozdzielonymi okresami remisji. Badania wskazują, że ChAD może dotykać nawet 1,5% populacji. Występuje równie często u kobiet, jak u mężczyzn. Nie da się jednoznacznie określić jej przyczyny, jednak przypuszcza się, że duże znaczenie mają zarówno obciążenie genetyczne, jak i czynniki środowiskowe, takie jak doświadczenia z dzieciństwa, czy tryb życia. Obecnie medycyna nie zna możliwości całkowitego jej wyleczenia.
Od bezsilności do silnego pobudzenia
Osoba chora doświadcza epizodów depresyjnych przez znaczną część swojego życia. Charakteryzują się one silnym obniżeniem nastroju, spadkiem energii i motywacji, rezygnacją z dotychczasowych zainteresowań, zaburzeniami koncentracji, spowolnieniem procesów myślowych, problemami z pamięcią, zwiększonym poczuciem senności, permanentnym poczuciem zagrożenia, obniżeniem popędu seksualnego. Osoba pogrążona w depresji ma pesymistyczną wizję świata i bardzo zaniżoną samoocenę. Nie wierzy w to, że może ją spotkać coś dobrego, że odzyska utracone poczucie szczęścia czy odniesie sukcesy. W bardziej zaawansowanym stadium depresji chorzy okaleczają się, mają myśli samobójcze, niekiedy próbują odebrać sobie życie.
Stan maniakalny jest czymś niemal zupełnie odwrotnym: będąc w nim, osoba z chorobą afektywną dwubiegunową widzi siebie jako lepszą od innych, mądrzejszą, bardziej utalentowaną i doskonałą. Rozpiera ją radość i energia. Snuje tysiące planów i wizji, a swoje życie postrzega jako idealne. Świat jawi jej się jako miejsce pełne wspaniałych perspektyw i niezliczonych możliwości rozwoju. Niemal zupełnie nie odczuwa zmęczenia, pomimo podejmowanego dużego wysiłku fizycznego i intelektualnego. Może również wykazywać zachowania agresywne, kiedy coś idzie nie po jej myśli lub nie może wcielić w życie swoich zamiarów. Ludzie w manii potrafią narzucać otoczeniu swoje zdanie i własne potrzeby stawiać na pierwszym miejscu, nie licząc się z innymi. Zdarza się, że podejmują wiele nieprzemyślanych decyzji – na przykład z dnia na dzień decydują się przeprowadzić za granicę, rzucić pracę, wejść w nowy związek, zaciągnąć kredyt. Mania niesie ze sobą ryzyko podejmowania lekkomyślnych zachowań seksualnych, sięgania po używki, wpadnięcia w nałóg, dołączenia do sekty lub innej organizacji o charakterze przestępczym. Wynika to z tego, że tak jak w depresji człowiek jest stale przesiąknięty silnym lękiem, tak w manii praktycznie go nie odczuwa, a więc nie bierze pod uwagę zagrożenia, że jego działania mogą przynieść bardzo złe, nieodwracalne konsekwencje.
Zarówno bardzo silnej manii, jak i bardzo silnej depresji, mogą towarzyszyć objawy psychotyczne. W manii są to urojenia prześladowcze, wielkościowe, przekonanie o byciu wybranym przez Boga/los, słyszenie głosów zachęcających do podejmowania ryzykownych (najczęściej w przekonaniu samego człowieka z ChAD – bohaterskich, imponujących) zachowań. W depresji natomiast człowiek ma poczucie popełnienia niezmazywalnej winy i bycia potępionym, słyszy zachęcania do zrobienia sobie krzywdy, czy posiada przekonanie o byciu nieuleczalnie chorym. Objawy psychotyczne są szczególnie niebezpieczne, ponieważ powodują niemal zupełną utratę kontaktu z otaczającą rzeczywistością.
W czym tkwi problem?
Zdiagnozowanie choroby afektywnej dwubiegunowej z różnych powodów jest niezwykle trudne. Dużą przeszkodą nadal jest brak wiedzy o objawach chorób psychicznych w społeczeństwie. W rozumieniu większości ludzi ogromny entuzjazm i nadnaturalna energia są cechami pozytywnymi, świadczącymi o czyjejś pracowitości, pogodnym charakterze, rezolutności. Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że jeśli przybierają skrajną formę, powinny być źródłem niepokoju. Często radosne i beztroskie nastawienie do życia danej osoby jest przez jej bliskich interpretowane jako powrót do zdrowia po depresji. Człowiek podczas epizodu maniakalnego czuje się świetnie, jest pełen życia i przekonany o doskonałej kondycji swojego stanu zdrowia, dlatego będąc w takim stanie, nie zgłosi się po pomoc do psychiatry. Prawdopodobnie uda się do specjalisty dopiero wtedy, kiedy jego nastrój znowu gwałtownie spadnie. Lekarz przeprowadzający z nim wywiad, który dowie się jedynie o objawach depresyjnych, może błędnie postawić diagnozę choroby afektywnej jednobiegunowej, a więc czystej depresji. W konsekwencji zapisze leki antydepresyjne, których stosowanie w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej przynosi katastrofalne skutki. Wówczas łatwo wywołać silny epizod maniakalny, który po czasie przejdzie w zaawansowany stopień depresji, tym samym powodują jeszcze cięższy przebieg choroby.
Dać sobie pomóc
Aby prawidłowo funkcjonować należy stale obserwować stan swojego zdrowia psychicznego i troszczyć się o nie. Szczególnie uważne powinny być osoby, które genetycznie są obciążone ryzykiem chorób, na przykład choroby dwubiegunowej. Kiedy zauważy się u siebie niepokojące objawy, należy natychmiast udać się po pomoc do psychiatry i opowiedzieć mu ze szczegółami o swoich przeżyciach, nastrojach, zachowaniach. Aby diagnoza została postawiona prawidłowo, koniecznie trzeba nadmienić o momentach nienaturalnie podwyższonego nastroju i przesadnego optymizmu. Jeśli lekarz rozpozna ChAD zapisze leki stabilizujące, mające na celu wprowadzić pacjenta w stan remisji. Należy stosować się do wszelkich podanych zaleceń, nie tylko w sferze farmakoterapii, ale również prowadzenia określonego trybu życia. Występowanie u człowieka choroby dwubiegunowej oznacza bezwzględny zakaz spożywania napojów alkoholowych. Powinno się wówczas zadbać o odpowiednią ilość snu w ciągu doby. Wskazane jest również uczęszczanie na psychoterapię. Warto nie być samemu ze swoimi trudnościami, ale dzielić się nimi z ludźmi, do których ma się zaufanie i na których wsparcie można liczyć. Choroba afektywna dwubiegunowa, chociaż jest ciężka w przebiegu i znacząco obniża jakość życia, nie jest wyrokiem, ani nie wyklucza perspektywy bycia szczęśliwym, spełniania swoich marzeń, czy realizowania się w życiu osobistym i zawodowym.
Choroba zdolnych i sławnych ludzi?
Niezachwiana wiara w słuszność swoich decyzji, niebywały talent i posiadanie ogromnej wiedzy towarzyszące epizodom maniakalnym mogą nie tylko stanowić zagrożenie dla osoby chorej i otoczenia, ale też przyczynić się do odniesienia przez nią sukcesu w różnych obszarach życia. Ktoś, kto uważa siebie za geniusza, nie zakwestionuje swojego pomysłu, dlatego więc mania sprzyja tworzeniu, podejmowaniu przedsięwzięć i pracy naukowej. Kay Redfield Jamison, amerykańska psycholożka kliniczna i psychiatrka pracująca na uniwersytecie Johna Hopkinsa, autorka takich pozycji jak „Niespokojny umysł. Pamiętnik nastrojów i szaleństwa” czy „Noc szybko nadchodzi. Zrozumieć samobójstwo, by mu zapobiec”, sama zmaga się z chorobą dwubiegunową. Przeprowadziła badanie pod kątem jej występowania na czterdziestu siedmiu członkach Royal Academy of Arts, londyńskiego uniwersytetu artystycznego. 38% z nich było leczonych z powodu gwałtownych zmian nastrojów. ChAD przypisuje się Vincentowi van Goghowi, który w ciągu jednego roku namalował trzysta obrazów, będąc wedle przypuszczeń wówczas w manii. O niemieckim kompozytorze Robercie Schumannie mówi się, że większość swoich utworów skomponował mając stany hipomaniakalne. Często wrażliwość i trudne emocje nabyte podczas depresji znajdują odzwierciedlenie w twórczości osób zmagających się z chorobą dwubiegunową, które podczas epizodów maniakalnych znajdują w sobie siłę do wyrażania ich w tworzonej przez siebie sztuce.
O autorze
Absolwentka Publicznego Salezjańskiego Liceum Ogólnokształcącego w Krakowie. Uczyła się w klasie o profilu humanistyczno-lingwistycznym. Studiuje psychologię na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Interesuje się historią literatury, kryminologią i geopolityką. Często bierze udział w różnych wydarzeniach o charakterze kulturalnym oraz społecznym. Była członkinią zespołu Fundacji Edukacja Obywatelska. Współtworzy medium polsko-ukraińskie Symvol. Należy do Stowarzyszenia Jagiellonica oraz Stowarzyszenia Polska 2050 Szymona Hołowni. Uwielbia spędzać czas w gronie przyjaciół. Działa na rzecz wielu fundacji i organizacji. Pomaga prowadzić zajęcia z hipoterapii (czyli terapii zajęciowej z udziałem konia) w stadninie Przyjaciel Konika. Co roku kwestuje dla WOŚP. Działa w inicjatywie Zupa na Plantach. Jest zaangażowana w krakowską grupę Fundacji Wiara i Tęcza.
Swoją przygodę z dziennikarstwem rozpoczęła w gimnazjum, gdy w ramach projektu "Młodzi mają głos" stworzyła kilka tekstów dla "Tygodnika Nowohuckiego". Aktualnie pisze dla magazynu "Młody Kraków - Czytajże" wydawanego przez Urząd Miasta Krakowa oraz "Wiadomości Uniwersytetu Jagiellońskiego".